Leo Tolstoi * Kertomuksia lapsille

VALEHTELIJA

Poika oli paimentamassa lampaita ja nähtyään mukamas suden alkoi huutaa: 

— Auttakaa! Täällä on susi! 

Paikalle juoksi miehiä, mutta he näkivät, että paimen oli valehdellut. Poika teki näin monta kertaa. Sitten kerran hän tosiaan näki suden ja alkoi huutaa: 

— Tulkaa pian! Täällä on susi! 

Miehet luulivat pojan taas valehtelevan eivätkä lähteneet apuun. 

Susi näki, ettei ollut mitään pelkäämistä ja raateli kaikessa rauhassa koko lammaslauman. 

ЛГУН

Мальчик стерег овец и, будто увидал волка, стал звать: 

— Помогите, волк! Волк! 

Мужики прибежали и видят: неправда. 

Как сделал он так и два и три раза, случилось – и вправду набежал волк. 

Мальчик стал кричать: 

— Сюда, сюда скорей, волк! 

Мужики подумали, что опять по-всегдашнему обманывает, — не послушали его. Волк видит, бояться нечего: на просторе перерезал все стадо.

LEIJONA JA KOIRA

Lontoossa oli esitteillä villieläimiä ja pääsymaksuna perittiin joko rahaa tai koiria ja kissoja eläinten ruoaksi.

Eräs mies halusi käydä katsomassa eläimiä. Hän sieppasi kadulta pienen koiran ja toi sen eläintarhaan. Mies sai mennä tarhaan ja koira heitettiin häkkiin leijonan syötäväksi.

Koira veti häntänsä koipien väliin ja painautui häkin nurkkaan. Leijona tuli nuuskimaan sitä.

Koira kellahti selälleen, nosti käpälänsä ja alkoi heilutella häntäänsä.

Leijona kosketti koiraa tassullaan ja käänsi ympäri.

Koira karahti pystyyn ja nousi takajaloilleen leijonan eteen. Tämä katseli sitä, käänsi päätään puolelta toiselle, mutta ei koskenut koiraan.

Kun omistaja heitti leijonalle lihaa, repäisi tämä siitä palan koiralle.

Leijonan käytyä illalla maata koira paneutui sen viereen ja asetti päänsä sen käpälälle.

Siitä lähtien koira eli leijonan kanssa samassa häkissä. Leijona ei ahdistellut koiraa, vaan söi ja nukkui, ja joskus jopa leikki sen kanssa.

Kerran eläintarhaan tuli herra, joka tunsi koiran omakseen. Hän sanoi koiran kuuluvan hänelle ja pyysi sitä tarhan omistajalta. Tämä olisi täyttänyt pyynnön, mutta kun koiraa kutsuttiin, että ‘saataisiin se ulos häkistä, leijona pörhisti karvansa ja murisi.

Leijona ja koira elivät kokonaisen vuoden samassa häkissä.

Vuoden kuluttua koira sairastui ja kuoli. Leijona lakkasi syömästä, se nuuski ja nuoli raatoa ja kosketteli sitä käpälällään.

Kun leijona käsitti, että koira oli kuollut, se hypähti äkkiä ylös, pörhisti karvansa, alkoi läiskiä itseään hännällään, heittäytyi häkin ristikkoa vasten ja jyrsi ovensalpaa ja lattiaa.

Eläin heittelehti koko päivän, se pyöri häkissä ja karjui, sitten kävi makaamaan kuolleen koiran viereen ja oli hiljaa. Tarhan omistaja halusi viedä koiranraadon pois, mutta leijona ei päästänyt ketään sen luokse.

Isäntä luuli, että jos leijona saa toisen koiran, niin sen suru haihtuu. Hän päästi häkkiin koiran, mutta leijona repi sen heti palasiksi. Sitten leijona kietoi käpälänsä kuolleen koiran ympärille ja pysyi siinä paikallaan viisi päivää.

Kuudentena päivänä leijona kuoli.

Слова:

olla esiteillä — показываться, демонстрироватьcz

Пример довольно популярной конструкции, плохо отраженной в учебниках по грамматике финского. Аналогичные:

olla kehitteillä — разрабатываться

olla rakenteillä — строиться

veti häntänsä koipien väliin — если дословно: втянула свой хвост между лап: koipi — нога животного (основа: koive~)

painautua — прижаться, прижиматься

kellahtaa —  мягко упасть, шлёпнуться

karahtaa pystyyn — вскочить на ноги

ahdistella — притеснять, угнетать, кстати и домогаться (сексуально)

tuntea koira omakseen — очень типичный финский оборот, который сложен именно потому, что именно финский: дословно «чувствовать собаку в качестве своей», то есть признать как свою

raato — труп, падаль, мертвечина

pörhistää karvansa — ощетиниться. Это уже и русским людям нужно объяснять значение: Поднять шерсть, щетину на спине, готовясь к защите или к нападению. «Кошка ощетинилась»

läiskiä — ударять, хлестать

ristikko — решетка

heittelehtiä — метаться из стороны в сторону

ЛЕВ И СОБАЧКА

В Лондоне показывали диких зверей и за смотренье брали деньгами или собаками и кошками на корм диким зверям.

Одному человеку захотелось поглядеть зверей: он ухватил на улице собачонку и принёс её в зверинец. Его пустили смотреть, а собачонку взяли и бросили в клетку ко льву на съеденье.

Собачка поджала хвост и прижалась в угол клетки. Лев подошёл к ней и понюхал её.

Собачка легла на спину, подняла лапки и стала махать хвостиком.

Лев тронул её лапой и перевернул.

Собачка вскочила и стала перед львом на задние лапки.

Лев смотрел на собачку, поворачивал голову со стороны на сторону и не трогал её.

Когда хозяин бросил льву мяса, лев оторвал кусок и оставил собачке.

Вечером, когда лев лёг спать, собачка легла подле него и положила свою голову ему на лапу.

С тех пор собачка жила в одной клетке со львом, лев не трогал её, ел корм, спал с ней вместе, а иногда играл с ней.

Один раз барин пришёл в зверинец и узнал свою собачку; он сказал, что собачка его собственная, и попросил хозяина зверинца отдать ему. Хозяин хотел отдать, но, как только стали звать собачку, чтобы взять её из клетки, лев ощетинился и зарычал.

Так прожили лев и собачка целый год в одной клетке.

Через год собачка заболела и издохла. Лев перестал есть, а всё нюхал, лизал собачку и трогал её лапой.

Когда он понял, что она умерла, он вдруг вспрыгнул, ощетинился, стал хлестать себя хвостом по бокам, бросился на стену клетки и стал грызть засовы и пол.

Целый день он бился, метался в клетке и ревел, потом лёг подле мёртвой собачки и затих. Хозяин хотел унести мёртвую собачку, но лев никого не подпускал к ней.

Хозяин думал, что лев забудет своё горе, если ему дать другую собачку, и пустил к нему в клетку живую собачку; но лев тотчас разорвал её на куски. Потом он обнял своими лапами мёртвую собачку и так лежал пять дней.

На шестой день лев умер.

TYTTÖ JA SIENET

Kaksi tyttöä oli ollut sienestämässä. Kotimatkallaan heidän piti ylittää rautatie.

Tytöt luulivat, että juna oli vielä kaukana. He nousivat ratapenkereelle ja olivat jo ylittämässä kiskoja, kun kuulivat junan puuskutuksen. Vanhempi tyttö kiiruhti takaisin, mutta nuorempi juoksi rautatien poikki.

Vanhempi tyttö huusi siskolleen: »Älä tule takaisin!» Mutta juna oli jo niin lähellä ja se puuskutti niin kovasti, ettei pienempi saanut selvää siskonsa sanoista, vaan luuli tämän kutsuneen häntä takaisin. Tyttö lähti juoksemaan, mutta kompastui kiskoon, pudotti sienensä ja alkoi kerätä niitä.

Juna oli jo lähellä ja veturi vihelsi minkä pillistä lähti.

Vanhempi sisar huusi: »Jätä ne sienet!», mutta pienempi luuli hänen sanoneen, että ne pitää kerätä, ja hän alkoi konttailla pitkin rataa.

Veturinkuljettajan ei onnistunut pysäyttää junaa, ja se ajoi kovasti viheltäen tyttösen päälle.

Vanhempi sisar parkaisi ja puhkesi itkuun. Matkustajat katselivat ulos vaunujen ikkunoista, ja junailija juoksi viimeiseen vaunuun nähdäkseen, miten    tytölle oli käynyt.

Kun juna oli ajanut ohi, kaikki näkivät tytön makaavan liikahtamatta kiskojen välissä kasvot alaspäin.

Juna oli jo kaukana, kun tyttö kohotti päätään, kapsahti polvilleen, kokosi sienet ja juoksi siskonsa luo.

Слова:

ratapenger (ratapenekere-) — железнодорожная насыпь

puuskutta — пыхтеть (про поезд, например)

pilli — зд. гудок

veturi vihelsi minkä pillistä lähti — очень типичный оборот, дословно: «паровоз свистел  все что что из трубы выходило»; то есть «паровоз свистел изо всех сил»

kontailla — фреквентативный глагол от основного глагола kontata — ползти, то есть «ползать»

ajaa tyttösen päälle — наехать на девочку

tyttö — tyttönen —девочка — маленькая девочка (хороший пример работы уменьшительного суффикса -nen)

parkaista — закричать  (здесь уже моментативный, одномоментный глагол),  основной глагол  parkua — реветь, вопить

puhjeta (puhkea-) itkuun — заплакать

Сравните:

puhjeta nauruun — засмеяться, разразиться смехом

kapsahtaa polvilleen — вскочить  на колени (тоже моментативный глагол, как  почти все глаголы, которые оканчиваются на -htaa/-htää)

ДЕВОЧКА И ГРИБЫ

Две девочки шли домой с грибами. Им надо было переходить через железную дорогу.

Они думали, что машина далеко, взлезли на насыпь и пошли через рельсы.

Вдруг зашумела машина. Старшая девочка побежала назад, а меньшая — перебежала через дорогу.

Старшая девочка закричала сестре: «Не ходи назад!» Но машина была так близко и так громко шумела, что меньшая девочка не расслышала; она подумала, что ей велят бежать назад. Она побежала назад через рельсы, споткнулась, выронила грибы и стала подбирать их.

Машина уже была близко, и машинист свистел что было силы.

Старшая девочка кричала: «Брось грибы!», а маленькая девочка думала, что ей велят собрать грибы, и ползала по дороге.

Машинист не мог удержать машины. Она свистала изо всех сил и наехала на девочку.

Старшая девочка кричала и плакала. Все проезжающие смотрели из окон вагонов, а кондуктор побежал на конец поезда, чтобы видеть, что сделалось с девочкой.

Когда поезд прошел, все увидали, что девочка лежит между рельсами головой вниз и не шевелится.

Потом, когда поезд уже отъехал далеко, девочка подняла голову, вскочила на колени, собрала грибы и побежала к сестре.

LUUMUNLUU

Äiti oli ostanut luumuja ja aikoi antaa ne lapsille päivällisen jälkeen. Hedelmät olivat lautasella. Vanja ei ollut koskaan syönyt luumuja ja nyt hän kävi tämän tästä haistelemassa niitä. Ne näyttivät niin herkullisilta, että halutti kovin maistaa. Vanja käveli edestakaisin ja katseli luumuja. Jäätyään yksin huoneeseen hän ei enää malttanut, vaan sieppasi yhden ja söi sen. Ennen päivällistä äiti laski luumut ja huomasi yhden puuttuvan. Hän sanoi isälle.

Päivällispöydässä isä kysyi:

— Kuulkaahan lapset, onko joku teistä syönyt luumun?

Jokainen vastasi:

— En ole.

Vanja punastui korviaan myöten ja sanoi:

— En minäkään.

Isä jatkoi:

— Se että joku teistä söi luumun, on ikävä juttu, mutta ei siitä ole vahinkoa. Luumun sisällä on luu, ja jos joku ei osaa syödä luumuja ja nielaisee luun, niin hän kuolee seuraavana päivänä. Sehän se on pahinta.

Vanja kalpeni ja sanoi:

— Minä heitin luun ikkunasta ulos.

Kaikki alkoivat nauraa, mutta Vanjaa itketti.

КОСТОЧКА

Купила мать слив и хотела их дать детям после обеда. Они лежали на тарелке. Ваня никогда не ел слив и всё нюхал их. И очень они ему нравились. Очень хотелось съесть. Он всё ходил мимо слив. Когда никого не было в горнице, он не удержался, схватил одну сливу и съел. Перед обедом мать сочла сливы и видит, одной нет. Она сказала отцу.

За обедом отец и говорит:

— А что, дети, не съел ли кто-нибудь одну сливу?

Все сказали:

— Нет.

Ваня покраснел, как рак, и сказал тоже:

— Нет, я не ел.

Тогда отец сказал:

— Что съел кто-нибудь из вас, это нехорошо; но не в том беда. Беда в том, что в сливах есть косточки, и если кто не умеет их есть и проглотит косточку, то через день умрёт. Я этого боюсь.

Ваня побледнел и сказал:

— Нет, я косточку бросил за окошко.

И все засмеялись, а Ваня заплакал.

HYPPY

Maailman ympäri purjehtinut laiva oli matkalla kotiin. Päivä oli tyyni ja miehistö oli kannella. Laivamiesten keskellä pyöriskeli apina hauskuttaen kaikkia. Apina vääntelehti, hyppi, irvisteli ja matki ihmisiä, se näkyi tietävän, että osaa huvittaa, ja sai siitä lisää intoa.

Apina hyppäsi laivan kapteenin kaksitoistavuotiaan pojan eteen, kiskaisi hatun tämän päästä, pani sen omaan päähänsä ja kiipesi nopeasti mastoon. Kaikki nauroivat.

Mutta pojalla ei nyt ollut hattua eikä hän tiennyt, itkeäkö vai nauraa.

Apina istuutui maston alimmalle raakapuulle, otti hatun päästään ja alkoi repiä sitä hampain ja käsin. Se ikään kuin kiusoitteli poikaa, osoitti häntä ja irvisteli hänelle. Poika uhkasi ja huusi, mutta apina vain repi hattua yhä äkäisemmin! Matruusien nauru yltyi, poika punastui, hän heitti yltään takkinsa ja lähti kiipeämään mastoon apinan perässä. Hän oli hetkessä kavunnut köyttä pitkin alimmalle raakapuulle. Apina oli kuitenkin ketterämpi ja nopeampi, ja juuri kun poika aikoi siepata hatun, se kiipesi vieläkin korkeammalle.

— Et sinä minulta karkuun pääse! poika huusi ja nousi perässä.

Apina kiusoitteli häntä ja kapusi yhä ylemmäksi. Poika oli nyt niin kuohuksissaan, että teki samoin. Apina ja poika olivat yhdessä tuokiossa maston päässä. Apina oikaisi itsensä, tarrautui jalallaan köyteen ja ripusti hatun ylimmän raakapuun päähän. Sitten se kiipesi aivan maston huippuun ja vääntelehti ja irvisteli siellä. Mastosta oli parisen arsinaa sen raakapuun päähän, missä hattu riippui. Siis ottaakseen hatun pojan piti irroittaa kätensä köydestä ja mastosta.

Poika oli kuohuksissaan. Hän päästi irti mastosta ja astui raakapuulle. Kaikki kannella olivat nauraneet apinan ja kapteenin pojan kujeille, mutta nähtyään pojan päästävän köydestä irti ja astuvan käsiään heilutellen raakapuulle, he jähmettyivät pelosta.

Jos poika astuisi harhaan, hän putoaisi kannelle ja murskaantuisi kuoliaaksi. Ja vaikka hän ei horjahtaisikaan ja pääsisi raakapuun päähän ja ottaisi hatun, hänen olisi vaikea kääntyä ja palata maston luo. Kaikki tuijottivat vaiteliaina poikaa ja odottivat, mitä nyt tapahtuisi.

Äkkiä joku voihkaisi pelosta. Tuo voihkaisu sai pojan tajuamaan tilanteensa. Hän katsahti alas ja horjahti.

Samassa pojan isä, laivan kapteeni, tuli ulos hytistään. Hänellä oli pyssy, jolla hän aikoi ampua lokkeja. Kapteeni näki poikansa mastossa ja siinä tuokiossa tähtäsi häneen ja huusi:

— Hyppää! Hyppää heti veteen! Muuten ammun sinut!

Poika horjahti, mutta ei ymmärtänyt.

— Hyppää tai ammun! Yksi, kaksi, ja heti kun isä oli huutanut »kolme», poika nosti kätensä ja hyppäsi pää edellä veteen.

Hän mätkähti mereen kuin tykin kuula eivätkä laineet vielä ehtineet peittää häntä, kun parikymmentä reipasta merimiestä hyppäsi mereen. Noin neljänkymmenen sekunnin kuluttua—nuo hetket tuntuivat kaikista kovin pitkiltä— poika nousi veden pinnalle. Hänet nostettiin heti laivaan. Muutaman minuutin kuluttua hänen suustaan ja nenästään pulpahti vettä ja hän alkoi hengittää.

Sen nähtyään kapteeni yhtäkkiä kiljahti ikään kuin häntä olisi tukahduttanut ja juoksi hyttiinsä ettei kukaan olisi nähnyt hänen itkevän.

Слова:

pyöriskellä — вертеться

hauskuttaen: hauskuttaa — забавлять, веселить

vääntelehdellä — корчиться

irvistellä — гримасничать, зд. делать смешные рожи

matkia — передразнивать, подражать

kiskaista — сорвать, вырвать (прекрасный пример т.н. моментативного глагола, то есть глагола однократного действия — они всегда заканчиваются на -htaa или на -aista)

raakapuu — перекладина мачты

kiusoitella — дразнить

äkäisemmin — еще более злее

yltyä — усиливаться, становиться сильнее

ketterä — шустрый, ловкий

olla kuohuksissaan — быть в задоре, раззадориться

tuokio — минута (фигурально), миг, мгновение

tarrautua — зацепиться

arsina — аршин, старинная русская мера длины (0,7 метров примерно)

kuje — проделка

heilutella — шататься

jähmettyä — застыть, замереть (кстати, когда компьютер «зависает» — то есть перестает реагировать, это в финском тоже jähmettyy)

murskaantua — разбиться вдребезги

horjahtaa — оступиться

vaitelias — молчаливый

voihkaista — ахнуть (то есть сказать «Voi!» — «Ах!»)

voihkaisu — аханье, то есть восклицание

mätkähtää — шлёпнуться

tykin kuula — пушечное ядро

pulpahtaa — показаться

kiljahtaa — закричать, крикнуть

tukahduttaa — душить, вызывать трудность с дыханием

ПРЫЖОК

Один корабль обошел вокруг света и возвращался домой. Была тихая погода, весь народ был на палубе. Посреди народа вертелась большая обезьяна и забавляла всех. Обезьяна эта корчилась, прыгала, делала смешные рожи, передразнивала людей, и видно было — она знала, что ею забавляются, и оттого еще больше расходилась.

Она подпрыгнула к 12-летнему мальчику, сыну капитана корабля, сорвала с его головы шляпу, надела и живо взобралась на мачту. Все засмеялись, а мальчик остался без шляпы и сам не знал, смеяться ли ему, или плакать.

Обезьяна села на первой перекладине мачты, сняла шляпу и стала зубами и лапами рвать ее. Она как будто дразнила мальчика, показывала на него и делала ему рожи. Мальчик погрозил ей и крикнул на нее, но она еще злее рвала шляпу. Матросы громче стали смеяться, а мальчик покраснел, скинул куртку и бросился за обезьяной на мачту. В одну минуту он взобрался по веревке на первую перекладину; но обезьяна еще ловчее и быстрее его, в ту самую минуту, как он думал схватить шляпу, взобралась еще выше.

— Так не уйдешь же ты от меня! — закричал мальчик и полез выше. Обезьяна опять подманила его, полезла еще выше, но мальчика уже разобрал задор, и он не отставал. Так обезьяна и мальчик в одну минуту добрались до самого верха. На самом верху обезьяна вытянулась во всю длину и, зацепившись задней рукой за веревку, повесила шляпу на край последней перекладины, а сама взобралась на макушку мачты и оттуда корчилась, показывала зубы и радовалась. От мачты до конца перекладины, где висела шляпа, было аршина два, так что достать ее нельзя было иначе, как выпустить из рук веревку и мачту.